ដីធ្លី

ទិដ្ឋភាពពីលើអាកាសនៃវាលស្រែនៅប្រទេសកម្ពុជា. រូបថត Sai Kwong, ថត ២៣ តុលា ២០១០. អាជ្ញាប័ណ្ណ CC BY-NC 2.0.

ដី គឺជាប្រធានបទដ៏សំខាន់នៅក្នុងការជជែកពិភាក្សាអំពីការអភិវឌ្ឍសេដ្ឋកិច្ចសង្គមនៃប្រទេសកម្ពុជា។ សម្រាប់ប្រជាកសិកររស់នៅតំបន់ដីទំនាបសំបូរជីរជាតិនេះ សិទ្ធិកម្មសិទ្ធិឯកជនលើដី បានធ្វើឱ្យជីវភាពរស់នៅរបស់ពួកគេល្អប្រសើរឡើង បន្ទាប់ពីសង្គ្រាមអស់ជាច្រើនទសវត្សរ៍។ ទន្ទឹមនឹងនេះដែរ ដីខ្ពង់រាបសំបូរទៅដោយធនធាន និងតំបន់ព្រំដែន បាននិងកំពុងក្លាយជាទីកន្លែងសម្រាប់ការកាន់កាប់ដីទ្រង់ទ្រាយធំ សម្រាប់ផលិតកម្មដំណាំរកប្រាក់ និងឧស្សាហកម្មនិស្សារណកម្ម។¹ បញ្ហាផ្លាស់ទីលំនៅ និងវិវាទដីធ្លី បានរីករាលដាលដល់តំបន់ទីប្រជំុជន និងតំបន់ទំនាប ដែលធ្វើឲ្យប្រទេសនេះ ស្ថិតក្នុងបណ្តាប្រទេសដែលមានលំដាប់ខ្ពស់បំផុតខាងវិសមភាពដីធ្លី នៅតំបន់អាស៊ី។²

នៅមុនពេលកម្ពុជាស្ថិតក្រោមអាណានិគមបារាំង នៅឆ្នាំ១៨៦៣ ដីធ្លីទាំងអស់នៅក្នុងព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា ជារបស់ព្រះមហាក្សត្រ។³ សញ្ញាណនៃកម្មសិទ្ធិដីធ្លី ត្រូវបាននាំយកមកប្រទេសកម្ពុជា នៅសម័យអាណាព្យាបាលបារាំង និងនៅបន្តយកមកអនុវត្តនៅសម័យក្រោយឯករាជ្យ⁴ រហូតមកដល់ការលុបបំបាត់ទ្រព្យសម្បត្តិឯកជនដោយរបបខ្មែរក្រហម។ កិច្ចព្រមព្រៀងសន្តិភាពទីក្រុងប៉ារីសឆ្នាំ១៩៩១ បានបញ្ចប់ការកាន់កាប់របស់វៀតណាមមកលើកម្ពុជា និងបានបង្កើតឲ្យមានរបបសេដ្ឋកិច្ចទីផ្សារ ដែលនាំឱ្យមានការស្តាររបបកម្មសិទ្ធិឯកជនលើដីឡើងវិញ នៅក្នុងរដ្ឋធម្មនុញ្ញឆ្នាំ១៩៩៣ ។⁵

កសិកម្ម គឺជាមុខរបរចម្បងមួយសម្រាប់ប្រជាជនកម្ពុជាប្រមាណ ៤០% ប៉ុន្តែ​ភាគច្រើន​នៃ​ពួក​គេ​រស់​ក្នុង​តំបន់​ទី​ជនបទ​ និង​ពឹងផ្អែក​លើ​វិស័យ​កសិកម្ម​តែ​មួយ​មុខ​ ឬ​ផ្សេង​ទៀត​។⁶ផលិតកម្មដំណាំស្រូវ គឺពឹងផ្អែកលើលទ្ធភាពនៃដីបង្កបង្កើនផល និងប្រព័ន្ធស្រោចស្រព។⁷

គោលនយោបាយ និងចំណាត់ថ្នាក់ដី

ចាប់តាំងពីឆ្នាំ២០០១មក នៅពេលដែលច្បាប់ភូមិបាលត្រូវបានអនុម័ត រាជរដ្ឋាភិបាលកម្ពុជាបានធ្វើឱ្យមានការរីកចម្រើនក្នុងការអភិវឌ្ឍគោលនយោបាយ បទប្បញ្ញាត្តិ និងការគ្រប់គ្រងក្របខណ្ឌគតិយុត្តិសម្រាប់ការរៀបចំដែនដី។ ច្បាប់ភូមិបាលបានណែនាំពីការបែងចែកកម្មសិទ្ធិដីជាបីប្រភេទធំៗ៖

• កម្មសិទ្ធិរដ្ឋ ចែកចេញជាពីរអនុប្រភេទគឺ៖⁸
  • កម្មសិទ្ធិសាធារណៈរបស់រដ្ឋ មានតម្លៃជាប្រយោជន៍សាធារណៈ រួមមានបឹង ភ្នំ ផែ អាកាសយានដ្ឋាន ផ្លូវ សួនច្បារសាធារណៈ សាលារៀន មន្ទីរពេទ្យ តំបន់ការពារ ស្ថានីយ៍ប្រវត្តិសាស្ត្រ និងកម្មសិទ្ធិជាផ្លូវការរបស់ព្រះរាជវង្សានុវង្ស។⁹ ដីសាធារណៈរបស់រដ្ឋ មិនអាចទិញដូរ ឬធ្វើសម្បទានដីសេដ្ឋកិច្ច នោះទ ទោះជាកម្មសិទ្ធិទាំងនោះអាចចុះកិច្ចសន្យាជួលបានរហូតដល់១៥ឆ្នាំក៏ដោយ។¹⁰
  • កម្មសិទ្ធិឯកជនរបស់រដ្ឋ ពុំមានតម្លៃជាប្រយោជន៍សាធារណៈដូចបានបរិយាយនៅចំណុចខាងលើឡើយ។¹¹ កម្មសិទ្ធិនេះអាច លក់ដូរនិងជួល សម្រាប់ពាណិជ្ជកម្មកសិឧស្សាហកម្មខ្នាតធំបាន ដោយរាប់ទាំងការជួលរយៈពេលវែង និងសម្បទានដី ផងដែរ។¹²
• កម្មសិទ្ធិសមូហភាព ចែកចេញជាពីរអនុប្រភេទគឺ៖¹³
  • កម្មសិទ្ធិវត្តអារាមព្រះពុទ្ធសាសនា៖ ដី និងសំណង់នៅក្នុង និងក្រៅបរិវេណវត្តអារាមព្រះពុទ្ធសាសនា។¹⁴
  • កម្មសិទ្ធិសហគមជនជាតិដើមភាគតិច៖ កម្មសិទ្ធិប្រភេទនេះត្រូវបានប្រើប្រាស់សម្រាប់ ការតាំងទីលំនៅ និងការធ្វើកសិកម្មបែបប្រពៃណីដោយសហគមជនជាតិដើមភាគតិច។¹⁵
• កម្មសិទ្ធិឯកជន កាន់កាន់ដោយ ឬមានម្ចាស់កម្មសិទ្ធិដោយស្របច្បាប់ជាបុគ្គល ឬក្រុមហ៊ុន។¹⁶

ច្បាប់ភូមិបាលផ្តល់ការចេញប័ណ្ណសម្រាប់ការជួលដីទ្រទ្រាយធំឱ្យទៅទាំងវិនិយោគិនក្នុងស្រុក និងបរទេស។ ខណៈពេលដែលមានបទប្បញ្ញាត្តិរដ្ឋធម្មនុញ្ញនានាសម្រាប់កម្មសិទ្ធិឯកជននៅកម្ពុជាតាមរយៈការផ្ទេរប័ណ្ណកម្មសិទ្ធិយ៉ាងពេញលេញ ភាគច្រើននៃដីដែលមិនទាន់មានការវាស់វែង និងចុះបញ្ជី គឺនៅតែចាត់ទុកថាជាទ្រព្យសម្បត្តិរបស់រដ្ឋ ដែលនឹងចាត់ចែងរៀបចំសម្រាប់ការផ្តល់សម្បទាននៅលើដីទាំងនោះ។¹⁷ ការចុះបញ្ជីដីសមូហភាពត្រូវបានទទួលស្គាល់ ប៉ុន្តែច្បាប់នេះបានដាក់ចេញនូវការលំបាកជាច្រើនដែលធ្វើឱ្យដំណើរការសម្រាប់ការទទួលស្គាល់លើការកាន់កាប់ដីសមូហភាពត្រូវបានពន្យារពេល។ អ្នកដាក់ពាក្យស្នើរសុំប័ណ្ណកម្មសិទ្ធិ ចាំបាច់ត្រូវជ្រើសរើសកម្មសិទ្ធិឯកជន ឬសមូហភាពសម្រាប់ជនជាតិដើមភាគតិច។ ទម្រង់ទាំងពីរនេះមិនអាចរួមបញ្ជូលគ្នាបានទេ។

សិទ្ធិកាន់កាប់ដីធ្លី

នៅដើមឆ្នាំ ២០០២ ដោយមានការគាំទ្រពីម្ចាស់ជំនួយផងនោះ រាជរដ្ឋាភិបាលបានចាប់ផ្តើមធ្វើចំណាត់ថ្នាក់ និងចុះបញ្ជីក្បាលដីទាំងអស់ជាលក្ខណៈប្រព័ន្ធ យោងតាមប្រភេទដែលមានចែងនៅក្នុងច្បាប់ភូមិបាលឆ្នាំ២០០១។ ដំណើរការចុះបញ្ជីដីនេះ មានគោលបំណងបំបាត់ភាពមិនប្រាកដប្រជានៃភាពជាម្ចាស់កម្មសិទ្ធិលើដីធ្លី ដែលបានបង្កឲ្យមានទំនាស់ និងអសន្តិសុខនៃការកាន់កាប់។ គណៈកម្មការសុរិយោដី ត្រូវបានបង្កើតឡើង ដើម្បីជួយដោះស្រាយបញ្ហាជម្លោះនានាដែលកើតឡើងអំឡុងពេលនៃការចុះបញ្ជីដីធ្លី។ យុទ្ធសាស្ត្រចតុកោណ សម្រាប់កំណើន ការងារ សមធម៌ និងប្រសិទ្ធិភាព នៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជាត្រូវបានរួម បញ្ជូលទាំងការប្តេជ្ញាចិត្ត ដើម្បីបង្កើនការបែងចែកដីសម្រាប់ប្រជាជនក្រីក្រ និងផ្តល់ការចុះបញ្ជីក្បាលដីដើម្បីធានាភាពជាម្ចាស់កម្មសិទ្ធិស្របច្បាប់ដល់ពួកគេ។¹⁸

ជា​លទ្ធផល​គិត​ត្រឹម​ដំណាច់​ខែមេសា​ ឆ្នាំ​២០១៩​ នេះ​ ក្រសួង​បាន​ចុះបញ្ជី​ដី​នៅ​ទូ​ទាំង​ប្រទេស​សម្រេច​បាន​ប្រមាណ​ ៥,២​លាន​ក្បាលដី​ ស្មើនឹង​ ៧៤%​នៃ​ចំនួន​ក្បាលដី​ប៉ាន់ស្មាន​សរុប​ ៧​លាន​ក្បាលដី​។​ តាម​ផែនការ​ ការ​ចុះបញ្ជី​ដី​ទូ​ទាំង​ប្រទេស​រួម​ទាំង​ចុះបញ្ជី​ដី​សហគមន៍​ជនជាតិ​ដើម​ភាគតិច​នឹង​ឈាន​ទៅ​សម្រេច​បាន​១០០​ ភាគរយ​ នៅ​ត្រឹម​ឆ្នាំ​២០២១​។​¹⁹

នៅក្នុងកិច្ចខិតខំប្រឹងប្រែងនៃការចុះបញ្ជីដីកាលពីពេលកន្លងទៅ មានសហគមជាច្រើនប្រហែលជាបានដកចេញទៅតាមអំពើចិត្ត²⁰ ជាពិសេសក្រុមគ្រួសារដែលមានប្រាក់ចំណូលទាបរស់នៅក្នុងតំបន់ទីក្រុងដែលមានតម្លៃដីខ្ពស់ ឬក្នុងកន្លែងដែលដីសម្បទានសេដ្ឋកិច្ចកំពុងដំណើរការ។ ការសិក្សានានាបញ្ជាក់ថា គណៈកម្មាការសុរិយោដីបានទទួលខុសត្រូវសម្រាប់ការត្រួតពិនិត្យការចុះបញ្ជីដីធ្លី ប៉ុន្តែការចុះបញ្ជីនេះកំពុងប្រឈមនឹងបញ្ហាការិយាធិបតេយ្យ និងអំពើពុករលួយ ហើយដំណើរការនៃការចុះបញ្ជីនេះមានភាពយឺតយ៉ាវ។²¹ បញ្ហាទាំងនេះ ត្រូវបានគេមើលឃើញថាជាភាពមានដែនកំណត់ក្នុងការអនុវត្តច្បាប់ និងភាពមិនប្រក្រតីនានានៅក្នុងការអនុវត្តច្បាប់ជាធរមាន ច្រើនជាងអវត្តមានគោលនយោបាយ។²²

អសន្តិសុខនៃការកាន់កាប់ដីធ្លីត្រូវបានផ្សារភ្ជាប់ទៅនឹងជម្លោះនៅលើកម្មសិទ្ធិ។²³ គ្រួសារដែលមានចំណូលទាបជាច្រើនរស់នៅលើដីដែលមិនមានការកត់ត្រាកម្មសិទ្ធិកាន់កាប់នៅក្នុងប្រព័ន្ធចុះបញ្ជីដីថ្នាក់ជាតិនោះទេ។ នៅក្នុងករណីនេះ គ្រួសារទាំងនេះត្រូវបានការពារនៅក្រោមក្របខណ្ឌនៃសិទ្ធិកាន់កាប់ (ភោគៈ) ជៀសជាងសិទ្ធិកម្មសិទ្ធិ ដែលមានកិច្ចការពារស្របច្បាប់ខ្លាំងជាង។ យោងតាមច្បាប់ មានតែអ្នកកាន់កាប់ស្របច្បាប់ប៉ុណ្ណោះដែលមានសិទ្ធិក្លាយជាម្ចាស់កម្មសិទ្ធិ ខណៈគ្រួសារជាច្រើនដែលកាន់កាប់ដីដោយខុសច្បាប់មិនទទួលបាននោះទេ។²⁴ ឧទាហរណ៍ រាល់ការកាន់កាប់ដីកម្មសិទ្ធិឯកជន របស់រដ្ឋ ត្រូវបានចាត់ទុកជាមោឃៈ និងមិនមានសុពលភាព។²⁵ នៅក្នុងការអនុវត្ត អង្គការក្រៅរដ្ឋាភិបាលនានាសង្កេតឃើញថាការកាន់កាប់នេះអាចនឹងស្របច្បាប់ ប៉ុន្តែអ្នកតាំងទីលំនៅតែងតែត្រូវបានគេបណ្តេញចេញ។²⁶

ក្រុមគ្រួសារដែលមានដីស្រែតិចជាងមួយហិកតា

ប្រភពទិន្នន័យ៖ គណៈកម្មាធិកាជាតិសម្រាប់ការអភិវឌ្ឍតាមបែបប្រជាធិបតេយ្យនៅថ្នាក់ក្រោមជាតិ (២០១១)។ សំណុំទិន្នន័យរៀបចំឡើងដោយ អង្គការទិន្នន័យអំពីការអភិវឌ្ឍ ខែធ្នូ ឆ្នាំ២០១៥។ ក្រោមអាជ្ញាបណ្ណ CC-BY-SA 4.0។ ចូលទៅកាន់សំណុំទិន្នន័យ។ ចូលទៅកាន់ទំព័រផែនទី។

តាមរយៈការចុះស្រង់មតិពីលំនាំកាន់កាប់ដីក្នុង ៤៣៣ភូមិ អង្គការ Oxfam បានរកឃើញថា “ម្ចាស់កម្មសិទ្ធិដែលកាន់កាប់ដីច្រើនជាង ៣ហិកតាមាន ១២ភាគរយស្មើនឹង ៧២ ភាគរយនៃផ្ទៃដីសរុប”។²⁷ អង្គការ GIZ បានរាយការណ៍ថា ប្រជាជនរស់នៅជាអចិន្ត្រៃយ៍នៅទីជនបទប្រមាណជាង ៨០ភាគរយ  មាន ២០ភាគរយជាជនគ្មានដីធ្លី និង ៤០ភាគរយទៀតជាប្រជាជនដែលមានដីដាំដុះតិចជាងកន្លះហិកតា។²⁸ ក្រៅពីបញ្ហាកម្មសិទ្ធិ និងការចុះបញ្ជីក្បាលដីនេះ សុវត្ថិភាពនៅតែជាកង្វល់នៅក្នុងតំបន់ខ្លះ ដោយសារគ្រាប់មីន និងសកម្មភាពដោះមីននៅតែបន្ត។

ការផ្ទេរដី និងការជួលដីសាធារណៈ

ប្រហែល ១២ភាគរយនៃផ្ទៃដីប្រទេស²⁹ឬប្រហែល ២លានហិកតា ត្រូវបានផ្តល់ឱ្យក្រុមអ្នកវិនិយោគក្រោមលក្ខខណ្ឌជាដីសម្បទានសេដ្ឋកិច្ច។ លើសពីនេះទៅទៀត ដី ៧០៤, ៥៩២ ហិកតាបានផ្តល់សម្រាប់ក្រុមហ៊ុនដែលមានអាជ្ញាប័ណ្ណរុករករ៉ែ និង ៣០៥,៤០៥ ហិកតាទៀតត្រូវបានផ្តល់សម្រាប់គម្រោងវារីអគ្គិសនីចំនួន៧២។³⁰ តាមរយៈការសម្បទាននេះ ដីត្រូវបានជួលទៅឱ្យវិនិយោគិនក្នុងស្រុក និងបរទេសសម្រាប់ពាណិជ្ជកម្មកសិឧស្សាហកម្ម ការផលិតថាមពល និងសម្រាប់ឧស្សាហកម្មនិស្សារណកម្ម។ ជាសរុប ការសិក្សាមួយក្នុងឆ្នាំ ២០១៣ បានរកឃើញថា “ដី ៣.៩ លានហិកតា ឬស្មើនឹង ២២ភាគរយនៃផ្ទៃដីប្រទេស បច្ចុប្បន្ននេះត្រូវបានគ្រប់គ្រងដោយវិស័យឯកជន និងជាពិសេសឥស្សរជននានាក្នុងស្រុក”។³¹ ផ្ទុយពីទំហំផ្ទៃដីដ៏ធំ សម្បទានដីសេដ្ឋកិច្ចចូលរួមចំណែកដល់ការអភិវឌ្ឍសេដ្ឋកិច្ចបានតិចតួចបំផុត ដែលចំណូលថវិកាជាតិមកពីវិស័យនេះ បានត្រឹមតែ ៥ លានដុល្លារប៉ុណ្ណោះនៅក្នុងឆ្នាំ ២០១៥។³² 

អាជ្ញាប័ណ្ណរុករករ៉ែ

ប្រភពទិន្នន័យ៖ ក្រសួងរ៉ែ និងថាមពល និងប្រភពផ្សេងៗទៀតដូចជា ព័ត៌មាន ទិន្នន័យអំពីក្រុមហ៊ុន របាយការណ៍របស់អង្គមិនមែនរដ្ឋាភិបាល និងឯកសារបោះពុម្ភផ្សាយនានា (១៩៩៥-២០១៤)។ សំណុំទិន្នន័យរៀបចំឡើងដោយ អង្គការទិន្នន័យអំពីការអភិវឌ្ឍ ខែធ្នូ ឆ្នាំ២០១៥។ ក្រោមអាជ្ញាបណ្ណ CC-BY-SA 4.0។ ចូលទៅកាន់សំណុំទិន្នន័យ។ ចូលទៅកាន់ទំព័រផែនទី។

នាខែឧសភា ឆ្នាំ២០១២ រាជរដ្ឋាភិបាលបានចេញបទបញ្ជា លេខ ០១/បប ស្តីពីវិធានការណ៍ពង្រឹង និងការបង្កើនប្រសិទ្ធិភាពនៃការគ្រប់គ្រងសម្បទានដីសេដ្ឋកិច្ច ដើម្បីផ្អាកសម្បទានដីសេដ្ឋកិច្ចថ្មី និងបញ្ជាអោយមានការពិនិត្យឡើងវិញនូវសម្បទានដែលមានស្រាប់។ តាំងពីពេលនោះមក ដីជាង ១លានហិកតានៃដីព្រៃជួលដោយក្រុមហ៊ុនឯកជនត្រូវបានដាក់ក្រោមការគ្រប់គ្រងរបស់រាជរដ្ឋាភិបាលវិញ។ តាមរយៈសេចក្តីថ្លែងការណ៍ចេញដោយក្រសួងរៀបចំដែនដី នគរូបនីយកម្ម និងសំណង់បានឱ្យដឹងថា យ៉ាងហោចណាស់ “ដី ៣៧០,០០០ ហិកតាត្រូវបានកាត់ចេញពីដីសម្បទានសេដ្ឋកិច្ច ពី ១៣៤ ក្រុមហ៊ុន និងជាង ២៥០,០០០ ហិកតាត្រូវបានកាត់ចេញពីដីកម្មសិទ្ធិរដ្ឋ និងដីព្រៃរឹបអូស”។³³

ការដោះស្រាយវិវាទដីធ្លី

អស់រយៈពេលជាងម្ភៃឆ្នាំមកនេះ និន្នាការនៃការអភិវឌ្ឍនៅកម្ពុជាត្រូវបានកត់សំគាល់ដោយការរីករាលដាលនៃវិវាទដីធ្លី និងការរំលោភបំពានសិទ្ធិកាន់កាប់ដី។ បញ្ហានានាជុំវិញដីសម្បទានសេដ្ឋកិច្ច និងការពង្រីកការរុករករ៉ែ និងកសិពាណិជ្ជកម្ម គឺកើតចេញពីដើមហេតុចម្បងនៃការរំលោភបំពានលើទ្រព្យសម្បត្តិឯកជន និងការរំលោភសិទ្ធិមនុស្សនានា។ វិវាទដីធ្លីកើតមានឡើងច្រើន ជាពិសេសនៅតំបន់ខ្ពង់រាប ដែលតំបន់មានគម្រោងរុករកធនធានជាច្រើនបានតាំងមូលដ្ឋាននៅទីនោះ ហើយជនចំណាកស្រុកមកពីខេត្តផ្សេងបានផ្លាស់ទីលំនៅចូលទៅរស់នៅដីដែលបានប្រើប្រាស់ដោយប្រជាជនក្នុងតំបន់។³⁴ តំបន់ដែលជាឆាកសំខាន់ទីពីរ សម្រាប់វិវាទដីធ្លី គឺតំបន់ទីក្រុង ជាពិសេសរាជធានីភ្នំពេញ និងបណ្តាខេត្តជិតៗ ហើយរួមទាំងតំបន់សង្ខាងបឹងទន្លេសាប។

ក្រៅពីការកែទម្រង់ច្បាប់ និងសេចក្តីណែនាំនាពេលថ្មីៗនេះស្តីពីការគ្រប់គ្រងតំបន់សម្បទានដីសេដ្ឋកិច្ច និងតំបន់ការពារ វិវាទដីធ្លីបានបន្តរាលដាលទូទាំងប្រទេស ហាក់គ្មានសញ្ញាណនៃការធូរស្រាលសោះ។³⁵ នៅក្នុងឆ្នាំ ២០១៥ អង្គការលីកាដូ បានរាយការណ៍ថា បញ្ហាវិវាទដីធ្លីជាច្រើនបានកើនឡើង ៣ដងធៀបទៅនឹងឆ្នាំកន្លងទៅ។³⁶ ​នៅ​ឆ្នាំ​ ២០១៦​ ស្ថិតិ​នៃ​ជម្លោះ​ត្រូវ​បាន​រាយការណ៍​ថា​បាន​ធ្លាក់​ចុះ​។​ ជា​ឧទាហរណ៍​ អង្គការ​អា​ដ​ហុ​ក​ នៅ​ក្នុង​ឆ្នាំ​ ២០១៦​ បាន​ទទួល​ពាក្យបណ្តឹង​ដីធ្លី​ចំនួន​ ១១២​ ករណី​ គ្រួសារ​ដែល​ប៉ះពាល់​មាន​ចំនួន​ ៨.៩៧៣​ ដែល​តួលេខ​នេះ​បាន​ធ្លាក់​ចុះ​ពី​ចំនួន​ ១៨២​ ករណី​ នៅ​ឆ្នាំ​ ២០១៥​ ដែល​ក្នុង​នោះ​មានគ្រួសារ​ចំនួន​ ១៦.៦៧៩​គ្រួសារ​ដែល​បាន​ប៉ះពាល់​។​³⁷​ រដ្ឋមន្ត្រីក្រសួង​រៀបចំ​ដែនដី​ ឯកឧត្តម​ ជា​ សុ​ផា​រ៉ា​ បាន​មាន​ប្រសាសន៍​ថា​ ការ​ចុះបញ្ជី​ដីធ្លី​ និង​ដំណោះស្រាយ​វិវាទ​ដីធ្លី​បាន​កាត់​បន្ថយ​ ចំនួន​នៃ​វិវាទ​ និង​ការ​តវ៉ា​។​ ³⁸​

តាមរយៈការកើនឡើងនេះ ប្រជាជនប្រមាណជាង ៥០០,០០០នាក់ ត្រូវបានរាយការណ៍ថា បានទទួលរងផលប៉ះពាល់។³⁹ ទោះជាយ៉ាងណា លោក សរ សុវណ្ណ រដ្ឋលេខាធិការនៃក្រសួងរៀបចំដែនដី នគរូបនីយកម្ម និងសំណង់ បានមានប្រសាសន៍ថា ទិន្នន័យផ្ទាល់របស់រដ្ឋាភិបាលមានភាពសុក្រឹត្យជាង។ យោងតាមទិន្នន័យដែលត្រូវបានប្រមូលដោយក្រសួង “ក្នុងចំណោម ១,០០០ ប័ណ្ណកម្មសិទ្ធិដែលបានចេញដោយក្រសួង មានតែ បីឬបួនប៉ុណ្ណោះដែលមានបញ្ហាវិវាទដីធ្លី”។ លោក សុវណ្ណ បានបន្ថែមទៀតថា នៅក្នុង ៣៥៧ឃុំ នៅទូទាំងប្រទេស ដែលមានការចុះធ្វើប័ណ្ណកម្មសិទ្ធិនៅទីនោះ ឃើញថា បញ្ហាវិវាទដីធ្លីមិនមែនជាបញ្ហាធំនោះទេ។ លោកបានមានប្រសាសន៍ទៀតថា “ជាមធ្យម ក្មុងមួយភូមិមានអ្នករងគ្រោះដោយសារបញ្ហាវិវាទដីធ្លីមិនដល់ម្នាក់ផង”។⁴⁰ បន្ថែមពីនេះទៅទៀត ក្រសួងបានដោះស្រាយបញ្ហាវិវាទដីធ្លីក្រៅប្រព័ន្ធតុលាការបាន ៣,៣៣៥ ករណីទៀតផង។⁴¹

វិវាទដីធ្លីជាញឹកញាប់ត្រូវបានបញ្ចប់ដោយការបណ្តេញចេញ។ មានអង្គការក្រៅរដ្ឋាភិបាលនានា រាយការណ៍ថា ក្នុងរយៈពេល ២៥ឆ្នាំចុងក្រោយនេះ⁴² នៅក្នុងរាជធានីភ្នំពេញតែមួយ មានប្រជាជនប្រមាណជិត ៣០,០០០គ្រួសារត្រូវបានបណ្តេញចេញពីផ្ទះរបស់ពួកគេ។ តាមរយៈរបាយការណ៍ក្នុងខែកក្កដា ឆ្នាំ២០១៥ អង្គការសិទ្ធិមនុស្សក្នុងស្រុក អាដហុក បាននិយាយថា នៅក្នុងឆមាសដំបូងនៃឆ្នាំ២០១៥ ពួកគេទទួលបានពាក្យបណ្តឹងដីធ្លី ៦៦ករណី ដែលប៉ះពាល់ជាង ៣,៥០០គ្រួសារនៅលើផ្ទៃដីជាង ៨,៦០០ ហិកតា។⁴³

នាពេលអនាគត សម្បទានដីសេដ្ឋកិច្ចទំនងលែងជាកត្តាតែមួយគត់ និងលេចធ្លោរ ដែលនាំឱ្យមានបញ្ហាជម្លោះដីធ្លីទៀតហើយ ពីព្រោះរាជរដ្ឋាភិបាលគឺកំពុងតែបង្កើនល្បឿននៃការចុះបញ្ជីកម្មសិទ្ធិកាន់កាប់ដី និងសារពើភណ្ឌនៃដីសម្បត្តិរដ្ឋ រួមទាំងតំបន់ការពារ ដែលជាកិច្ចខិតខំប្រឹងប្រែងរួមរបស់ក្រសួងបរិស្ថាន និងក្រសួងកសិកម្ម រុក្ខាប្រមាញ់ និងនេសាទ។ ទោះជាយ៉ាងណា កំណើននៃវិសមភាពនៃការប្រើប្រាស់ដី ការគ្រប់គ្រងដីធ្លីគ្មានប្រសិទ្ធិភាពសម្រាប់ការអភិវឌ្ឍប្រកបដោយចីរភាព និងការផ្លាស់ប្តូរទីតាំងភូមិសាស្រ្តនៃជម្លោះដីធ្លី នឹងក្លាយទៅជាបញ្ហាស្នូល។ ការកាន់កាប់ដីទ្រង់ទ្រាយធំសម្រាប់ការធ្វើកសិពាណិជ្ជកម្ម⁴⁴ និងការធ្វើកសិកម្មតាមកិច្ចសន្យា⁴⁵ នឹងទំនងជាកម្លាំងរុញច្រានឱ្យមានការកើនឡើងនូវវិសមភាពនៅក្នុងប្រើប្រាស់ដី ហើយប្រហែលជានឹងនាំឱ្យមានការគំរាមកំហែងថ្មីលើការកាន់កាប់ដីដោយសុវត្ថិភាព។

ធ្វើបច្ចុប្បន្នភាពចុងក្រោយ៖ ថ្ងៃទី០៦ ខែមិថុនា ឆ្នាំ២០១៩